Geçen yıl şubat sonunda başlayan Rusya-Ukrayna savaşının ardından şüphesiz dünyayı en çok tedirgin eden konuların başında enerji geliyor. 

Fiyatların bir anda en az on kat yükselmesi doğalgazdan petrole ve taşkömürüne dek bir çok enerji kalemini gündeme getirdi. 

Enerji denilince sadece evlerde ısınma, günlük elektrik ihtiyaçlarını karşılamak değil, sanayide fabrikalarda ihtiyaç olan enerji kalemlerini de karşılamayı olarak düşünmek gerekiyor. 

Bu nedenle Rusya'nın ambargosu ile bunalan Avrupa devletleri başta Almanya olmak üzere neredeyse bir yıldır büyük sıkıntı çekiyor. Tasarruf tedbirleri, alternatif enerji kaynakları bulmak gibi konular Avrupa hükümetlerinin bir numaralı gündem maddesi. Batı devletleri ayrıca Amerika Birleşik Devletleri'nin de baskısından kurtulmak için sürekli yeni alternatif kaynaklar arıyor. 

İşte bu çerçevede yenilenebilir enerji kaynakları da gündeme geliyor. 

Bu hafta sizler için yeni yıla girdiğimiz şu günlerde Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu'nca (EPDK) bizzat hazırlanan son güncel raporu paylaşacağız. 

Raporun içinde konuyu yakından takip edenler için çok kritik detaylar var. 

Bunlar bize ülkemizin enerji alternatifleri yaratma ve yeni yatırımlar çerçevesinde nasıl bir yol aldığını açıkça gösteriyor. 

Önümüzdeki yakın dönemin en büyük sıkıntılarından biri enerji olacak. Sadece temini değil, temin edebilenlerin de çok yüksek maliyetler ödediği bir dönem geliyor. 

Şimdi sizlerle gelin bu raporun noktasına virgülüne dokunmadan detaylarını birlikte okuyalım. 

İŞTE O RAPOR

- 2022 yılı Eylül ayı sonu itibariyle baktığımızda elektrik piyasasında (önlisans hariç) 2 bin 370, doğalgaz piyasasında 345, petrol piyasasında 13 bin 124, LPG piyasasında 11 bin 231 ve yeni kurmuş olduğumuz şarj hizmeti piyasasında 43 lisanslı kişi bulunmaktadır.

- Elektrik piyasasında verilen lisanslar kapsamında bugüne kadar özel sektöre ait yaklaşık 58 bin 405 MW kurulu gücündeki yeni üretim kapasitesi sisteme dâhil edilmiştir.

- Lisanssız üretim kapasitemiz ise 8 bin 258 MW'a ulaşmıştır. Yaptığımız son mevzuat değişiklikleri ile tüketim tesisi sahiplerine tüketim tesislerinin bulunduğu dağıtım bölgesi dışında da lisanssız üretim tesisi kurma imkân verilmiştir. Ayrıca, 50 kW altı mesken aboneleri hariç olmak üzere lisanssız üretim tesisi sahiplerinin ihtiyacının üzerinde satışa konu edebileceği üretim miktarının ilişkili tüketim tesisinin toplam elektrik tüketimi geçemeyeceği kararlaştırılmıştır. Böylece, gerçek tüketimi olan ancak kapasite kısıtı ve yer sorunu sebebi ile üretim tesisi kuramayan tüketicilerin önü açılmış ve lisanssız üretim mevzuatının suistimal edilmesi engellenmiştir.

KAPASİTE NE KADAR? 

- 2022 yılı Eylül ayı sonu itibariyle tüm işlemleri tamamlanarak işletmeye alınan yeni üretim kapasitesi miktarı 2 bin 997,9 MW'tır.  Bu kapasitenin 2 bin 286,9 MW'lık kısmı özel sektöre ait lisanslı projelere, 711 MW'lık kısmı ise lisanssız projelere aittir.

- Kurumumuzun faaliyete başladığı günlerde sadece 28 bin MW düzeyinde olan toplam elektrik üretim kurulu gücümüz 103 bin MW'ı aşmıştır  ve bu rakamın %54'ünü yenilenebilir enerji kaynaklarımız oluşturmaktadır.

-Son 20 yılda, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı kurulu gücümüz "yüzde 360" düzeyinde artarak; 12 bin MW'dan 55 bin 238 MW seviyesine ulaşmıştır. Ayrıca 2022 yılında devreye alınan kurulu gücün yaklaşık % 82'sini hidroelektrik, rüzgâr, biyokütle, güneş gibi yenilenebilir enerji kaynakları oluşturmaktadır.

- Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretimin artmasında şüphesiz YEKDEM mekanizması önemli bir rol oynamıştır. Bugün YEKDEM kapsamında toplam kurulu gücü 23 bin 968 MW olan 1.034 tesis bulunmaktadır. Ayrıca 2021 yılında tüketicilerin kullandığı elektriğin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretildiğini garanti eden "Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Sistemi ve Piyasası" devreye alınmıştır.

- Diğer yandan, Temmuz 2019 tarihinden günümüze kadar rüzgâr enerji santrallerinin kapasite artışları için yaklaşık 4.000 MW kapasite tahsis edilmiştir.

- 2021 yılının ikinci yarısında başlayan ve 2022 yılında artarak devam etmekte olan küresel ölçekteki enerji maliyet artışları dünyada olduğu gibi ülkemizde de elektrik tarifelerini etkilemektedir. Kömür ve doğal gaz fiyatlarının Dolar bazında önceki yıla göre 5 ilâ 10 kata varan şekilde artış göstermesi neticesinde serbest piyasada elektrik enerjisi fiyatı olarak kabul gören referans niteliğindeki piyasa takas fiyatı, 2021 yılının başındaki 300 TL/MWh değerlerinden mevcut durumda 4.000 TL/MWh değerine kadar tırmanmıştır. Buna karşılık bu artışların elektrik tarifelerine yansımaları asgari düzeyde tutularak vatandaşlarımızın maliyet artışlarından en az şekilde etkilenmeleri sağlanmış ve bu amaçla meskenler ile küçük işletmeler için kademeli tarife uygulaması da başlatılmıştır. 

- EPDK tarafından 2022 yılı Eylül ayı sonu itibariyle doğal gaz piyasasında 72 adedi dağıtım lisansı olmak üzere, toplam 345 adet lisans verilmiştir. 

- Kurumumuzun faaliyetlerine başladığı günlerde sanayi ile konutta sadece 5 şehrimize doğal gaz hizmeti sağlanabiliyordu. 2003 yılından itibaren gerçekleştirdiğimiz dağıtım lisansı ihaleleri ve BOTAŞ iletim hattı genişlemesine bağlı olarak kısa sürede büyük bir ivme yakalandı. Bugün 81 il merkezimizin tamamında ve 656 ilçe ve beldemizde konutlarda doğal gaz kullanılmaktadır. 2022 yılı sonunda doğal gaz kullanan ilçe ve belde sayımız ise 700'ün üzerinde olacaktır. Ayrıca yapılan planlamalar çerçevesinde önümüzdeki 4 yıl içerisinde 240'ın üzerinde yeni ilçe ve beldemize daha doğal ulaştırılması planlanmaktadır.

- Doğalgaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği'nde yaptığımız değişiklikle, 65 yaş üstü tüketiciler, hayati risk taşıyacak şekilde sürekli cihaza bağlı olarak yaşayan ve raporları dağıtım şirketine ibraz edilen bireylerin ikamet ettikleri adreslerdeki tüketiciler ve şehit aileleri ve muharip/malul gazi tüketiciler için bir aboneliğe ait faturalarının en az 3 dönem ödenmemesi halinde gaz arzı durdurulabilmektedir. Bahse konu tüketicilere taksitlendirme talepleri olması halinde dağıtım şirketleri tarafından 4 eşit taksitte ödeme imkanı da sağlanmıştır. Ayrıca, doğal gaz tüketicilerinin talebi olması hâlinde, abone bağlantı bedelinin en az 3, güvence bedelinin ise en az 6 taksitle ödenmesinin yolu açılmıştır.

- Diğer taraftan, Kurumumuz düzenlemeleri çerçevesinde 1 Eylül 2018 tarihinde EPİAŞ bünyesinde devreye alınan "Organize Doğal Gaz Toptan Satış Piyasası" ile ülkemiz, bölgesinde doğal gaz borsası kuran ilk ülke konumuna geçmiştir. Bölgesel bir doğal gaz ticaret merkezi olma hedefi doğrultusunda kurulan ve büyümeye devam eden Organize Doğal Gaz Toptan Satış Piyasası'nda 2022 yılı Ağustos ayı sonu itibarıyla 6,97 milyar m3 doğal gaz ticarete konu edilmiş ve buna karşılık 28,6 milyar TL'lik bir işlem hacmi oluşmuştur. 

- Bilindiği gibi 2021 yılı ikinci çeyrekten itibaren ekonomilerde yaşanan talep artışı ve mevsimsel kuraklık ile Rusya - Ukrayna savaşının da etkisiyle tüm dünyada doğal gaz arzında sıkıntı yaşanmakta ve bu durum enerji fiyatlarında aşırı yükselişe neden olmaktadır. 2021 yılı Ağustos ayında EPDK olarak aldığımız karar ile 3 ardışık yıl için spot boru gazı ithalatına imkan tanınmış ve bunun bir yansıması olarak geçtiğimiz yıl Azerbaycan'dan ilave spot boru gazı alımına yönelik anlaşma yapılmıştır. Kıyıköy Giriş Noktası üzerindeki atıl ithalat kapasitesinin kullanılmasıyla ilgili olarak da yıllık, çeyreklik ve aylık spot kapasite ürünleri aracılığıyla düzenli bir şekilde spot boru gazı ithalatı devam etmektedir. Bu sayede böylesine kritik bir dönemde Ülkemiz doğal gaz arz güvenliğine önemli katkı sağlanmıştır.

- Bilindiği üzere, halen içinde bulunduğumuz küresel enerji krizi nedeniyle Avrupa'da doğal gaz fiyatları bir yıl öncesine göre yaklaşık 10 kat artmış ve bu nedenle tüm dünya ciddi bir doğal gaz arz güvenliği tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Böyle bir dönemde ülkemiz gerek uzun dönemli doğal gaz sözleşmeleri ve spot boru gazı ithalatı aracılığıyla gerekse doğal gaz depoları ve yüzer LNG terminalleriyle doğal gazda kaynak çeşitliliğini sağlamış ve dolayısıyla artan doğal gaz fiyatlarından diğer ülkelere kıyasla daha az bir oranda etkilenmiştir. Buna ek olarak, doğal gaz depolarının da yüksek oranlarda doldurulmasıyla olası arz kesintilerine güçlü alternatifler oluşturmuştur.

TÜKETİM 

- 2021 yılında akaryakıt tüketimimiz 29,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Akaryakıt Kalite İzleme Sistemi (AKİS) ile yapılan çalışmalarda ülkemizde piyasaya arz edilen akaryakıtın yüzde 99,7'sinin -yani neredeyse tamamının- teknik düzenlemelere uygun olduğu görülmüştür. Ayrıca akaryakıt depolarının izlenmesine yönelik olarak Depo Akaryakıt Kalite İzleme Sistemi (DAKİS) oluşturularak, depolardaki akaryakıtın kalitesinin daha etkin olarak izlenmesi konusunda önemli bir adım atılmıştır.

- Tarım ve sanayimizin desteklenmesi ve dışa bağımlılığın azaltılması hedefleri doğrultusunda yerli kaynaklardan üretilen biyodizelin ve etanolün de akaryakıt piyasasında pay sahibi olması sağlanmıştır.

- Petrol piyasasında bugün itibarıyla toplam 6 adet Rafinerici lisansı bulunmaktadır. Ülkemiz yıllık 41 milyon tonluk bir ham petrol işleme kapasitesiyle birlikte rafinaj konusunda önemli bir merkez haline gelmiştir.

- Bunun yanı sıra petrol piyasasında 2022 yılı Eylül ayı sonu itibariyle; 6 rafinerici, 36 dağıtıcı lisansı, 33 iletim lisansı, 13 işleme lisansı, 76 taşıma lisansı, 95 depolama lisansı, 122 madeni yağ lisansı, 31 serbest kullanıcı lisansı, 65 ihrakiye teslimi lisansı ve 12 bin 647 bayilik lisansı olmak üzere toplam 13 bin 124 lisans bulunmaktadır.

- Çevre dostu kabul edilen LPG'nin de ülkemizde yaygınlaşması için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu olarak önemli adımlar attık. Bugün Türkiye; dünyanın en büyük on üçüncü, Avrupa'nın ise Rusya'dan sonra en büyük ikinci LPG pazarıdır.

- LPG Piyasasının Kurumumuz düzenleme alanı içerisine dahil edildiği 2006 yılı ile 2022 yılında ulaştığımız seviye kıyaslandığında LPG otogaz kullanımı 3,1 milyon tona ulaşarak 2,1 katına, LPG'li araç sayısı ise yaklaşık 5 milyona ulaşarak, 3,2 katına çıkmıştır. COVİD-19 salgını etkileri göz ardı edildiğinde, LPG otogaz piyasası düzenli büyüme eğilimini sürdürmektedir.

- Otogaz kullanan araç sayısı ve istasyon sayısı bakımından dünyada birinci sırada olan ülkemiz, otogaz kullanımında da Rusya'dan sonra ikinci sıradadır.

- Kurumumuz tarafından verilen lisanslar kapsamında LPG piyasasında 2022 yılı Eylül ayı sonu itibariyle; 84 LPG dağıtıcı, 100 LPG depolama, 42 LPG taşıma, 8 LPG tüp imalatı, 61 LPG tüp muayenesi, tamiri ve bakımı ve 10 bin 936 otogaz bayilik lisansı olmak üzere toplam 11 bin 231 adet lisans bulunmaktadır.