Ünlü düşmesi nedir?

Türkçede ünlü düşmesi sıklıkla rastlanılan ses olaylarından biridir. Ünlü düşmesi genel olarak sözcüklerin niteliklerinden veya söyleyiş kolaylıklarından kaynaklı hece düşmesi durumlarına verilen bir isimdir.

 Ünlü Düşmesi Nedir?

 İki heceli ve ikinci hecesinde ı, i, u, ü dar ünlüleri bulunan bazı kelimeler ünlü harf ile başlayan bir ek aldıkları zaman kelimenin ikinci hecesindeki ı, i, u, ü dar ünlü harf düşer. Bu duruma Türkçe ses bilgisinde ünlü düşmesi adı verilir.

 Örnekler:

 oğul- oğulum (ünlü düşmesi)

 bağır- bağırım (ünlü düşmesi)

 beyin- beynim (ünlü düşmesi)

 burun - burnu (ünlü düşmesi)

 alın- alnı (ünlü düşmesi)

 ağız- ağzı (ünlü düşmesi)

 karın- karnı (ünlü düşmesi)

 Ünlü Düşmesi Konu Anlatımı ve Örnekleri

 Kimi sözcükler, sonlarına ünlü ile başlayan bir ek veya sözcük geldiği zaman zayıf olan orta hecelerini yitirirler.

 Örnekler:

 şehir- şehri

 nehir-nehri

 akıl-aklı

 göğüs-göğsü

 devir-devri

 seyir-seyri

 kayıp-kaybolmak

 hapis-hapsolmak

 şükür-şükretmek

 zulüm-zulmetmek

 zehir- zehrolmak

 gönül - gönlünüz

 boyun - boynum

 - Birleşik sözcüklerin oluşumu sırasında iki ünlü yan yana gelirse bu ünlülerden biri veya bir ünlü ile bir ünsüz düşer.Örnekler:

 ne asıl - nasıl

 ne için - niçin

 pazar ertesi - pazartesi

 cuma ertesi - cumartesi

 kahve altı - kahvaltı

 bu arada- burada

 şu arada- şurada

 - Birleşik sözcük kuralları ile oluşmuş ancak ölçü zorlamasından veya söyleyiş kolaylığından kaynaklanan ünlü düşmeleri de gözlenir.

 Örnekler :

 - Karac'oğlan der ki n'oldum n'olayım.

 - N'haber?

 - N' olsun.

 - Ünsüzle biten sözcüklerin sonlarına eklenen ile sözcüğünün i ünlüsü düşer. Ünlü ile biten sözcüklerde ise y ünsüzüne dönüşür.

 Örnekler:

 sen ile ben - senle ben - Senle ben iyi birer ekip olduk.

 kitap ile - kitapla- Elindeki kitapla okumaya olan sevdasını gösteriyordu çevreye.

 gül ile bülbül - gülle bülbül - Gülle bülbülün aşkı divan edebiyatına özellikle şiirine temadır.

 defter ile kalem - defterle kalem- Defterle kalemi olmayan bir öğrenci eksik kalır.

 para ile -parayla - Her şeyi parayla satın alamayacağını sonunda anladı.

 sıra ile -sırayla - Öğretmen, öğrencilerini sırayla sözlüye kaldırdı.

 göz ile - gözle - Hissettiklerini gözle anlatmak onun seçimiydi.

 can ile - canla - Her zaman ki gibi canla hareket etti.

 baş ile - başla - Spor müsabakasına canla başla hazırlanmıştı.

 söz ile- sözle - Annesini davranışları ile değil inandırıcı bir sözle ikna etti.

 sevgi ile - sevgiyle - Hayvanlara sevgiyle yaklaşılmalıydı.

 saygı ile -saygıyla - Ölen şairlerimizi saygıyla anıyoruz.

 soru ile -soruyla - Her olaya soruyla yaklaşıyordu.

 - Ek fiilin i kökünde kimi sözcüklerde düşer, kimilerinde ise y ünsüzüne dönüşür.

 Örnekler:

 akıllı idi - akıllıydı

 doğru idi - doğruydu

 haklı idi - haklıydı

 gelmiş idi- gelmişti

 biliyor idi - biliyordu

 kitap idi -kitaptı

 soruyor idi- soruyordu

 uslu idi - usluydu 

 - Kimi sözcüklerde söyleyiş kolaylığından kaynaklanan ünlü düşmesi görülür. Yalnız bu tarz kullanımlar yanlıştır. ( Eskiden doğru kabul edilse de artık yanlış olarak görülmektedir. )

 Örnekler :

 burada (doğru)- burda (yanlış)

 şurada (doğru)- şurda (yanlış)

 orada (doğru) - orda (yanlış)

 içeride (doğru)- içerde (yanlış)

 dışarıdan(doğru)- dışardan (yanlış)

 ileride (doğru) - ilerde (yanlış)

 yukarıda (doğru) - yukarda (yanlış)

Kaynak: BURSADA BUGÜN

Diğer Eğitim Haberleri için tıklayın