Ünlü daralması nedir?

Ünlü daralması Türkçede sık rastlanan ses olaylarından biridir. A ya da E harfiyle biten bir kelimeye şimdiki zaman cümlelerinde kullanılan -yor eki geldiğinde sonraki harf I ya da İ harfine dönüşür. Buna ünlü daralması denir.

2023.11.17 15:59 - Son Güncellenme: 2023.11.17 15:59 - Eğitim

Ünlü Daralması Nedir?

Son hecesinde geniş ünlü olan bir kelimenin (-a ya da -e) -yor eki almasıyla sondaki sesli harfin daralmasına ünlü daralması denir.

Örnekler:

1- Gelmek

Kökü: Gel (e)

Geleyor - Yanlış Kullanım

Geliyor - Doğru Kullanım

2- Kalmak

Kökü: Kal (a)

Kalayor - Yanlış Kullanım

Kalıyor - Doğru Kullanım

Ünlü Daralması Neden Olur?

Ünlü daralmasının neden, kelimelere getirilen -yor ekidir. Türkçe yazıldığı gibi okunan bir dil olduğu için ''seveyor'' değil ''seviyor'' şeklinde yazmak ve telaffuz etmek gerekir.

Ünlü Daralması Örnekleri

A- Tek Heceli Kelimelerde Ünlü Daralması Örnekleri

Tek heceli kelimelerde genellikle bir tane sesli harf bulunur. Bu sesli ''a'' ya da ''e'' ise, o sözcükte ünlü daralması meydana gelir.

Örnek Cümleler:

1- Ben de tam ona bakıyordum.

Bakmak - bakıyordum

2- Eskiden ben de kitap okumayı senin kadar çok seviyordum.

Sevmek - Seviyordum

3- Bir şey mi oldu, neden kaşlarını çatıyorsun?

Çatmak - çatıyorsun.

4- Dükkanında ne tür ürünler satıyorsun?

Satmak - Satıyorsun

Not: Soru cümlelerinde kullanılan fiillerde de ünlü daralması olabilir. Ünlü daralmasında önemli olan cümlenin yapısı değil kelimedeki sesli harfler ve o kelimenin aldığı ektir.

Örnek Soru Cümleler:

1- Sen hem sol hem de sağ elinle mi yazı yazıyorsun?

Yazmak - Yazıyorsun

2- Öyle dikkatli dikkatli nereye bakıyor?

Bakmak - Bakıyor

Not: Aşık ve tekke edebiyatında ''ne edeyim'' kelimesinin ''nideyim'' şeklinde yazılması, ünlü daralması değildir. Bu tür yazım farklılıklarının temel nedeni çeşitli yörelerde bazı kelimelerin başka şekillerde telaffuz edilmesidir.

B- İki Heceli Kelimelerde Ünlü Daralması

İki heceli sözcüklerde heceye değil son harfe bakılır. Sadece son harfi a ya da e olan kelimelerde ünlü daralması olur.

Örnek Cümleler:

1- Şu an kuruyan çamaşırları katlıyorum.

''Katla'' kelimesinin son harfi ''a'', ''ı'' harfine dönüşür.

Katlayor - Yanlış

Katlıyor - Doğru

2- Bence o umursamaz görünse de aslında kıskançlıktan çatlıyor.

Çatlayor- Yanlış

Çatlıyor - Doğru

3- Tam kırk dakikadır otobüsün gelmesini bekliyorum.

''Bekle'' kelimesinin son harfi ''e'', aldığı ekle birlikte ''i'' harfine dönüşür.