Melatonin nedir?

Melatonin, insan vücudunda doğal olarak bulunan ve uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleyen bir hormondur. Beynin hemen altında bulunan pineal bez ya da diğer adıyla epifiz bezi tarafından salınır. Peki Melatonin nedir?

Melatonin, uyku-uyanma zamanlamasının yanı sıra, kan basıncının düzenlenmesi ve mevsimsel üreme dürtüleri gibi sirkadiyen ritim, yani günlük döngü ile değişen faktörleri senkronize etmede önemli rol oynar.

Melatonin'in etkilerinin çoğu melatonin reseptörlerinin aktif hale gelmesi ile meydana gelirken, diğer etkiler hormonun antioksidan rolünden kaynaklanmaktadır. Bitkilerde oksidatif strese karşı savunma işlevi de gören melatonin bu sayede aynı zamanda çeşitli gıdalarda da bulunur.

İlaç veya takviye olarak kullanılan melatonin ise genellikle bir laboratuvarda sentetik olarak üretilir. Melatonin bir diyet takviyesi olarak jet lag veya vardiyalı çalışma gibi uyku sorunlarının kısa süreli tedavisi için doktor tavsiyesi ile kullanılmalıdır.

Melatonin en yaygın olarak hap formunda üretilir, ancak yanak içine veya dilin altına yerleştirilebilen formları da mevcuttur. Bu sayede ağız yoluyla alınan melatonin doğrudan vücut tarafından emilir.

Melatonin'in Etkileri Nelerdir?

Melatonin'in vücuttaki asıl işlevi, gece ve gündüz döngülerini veya uyku-uyanıklık döngülerini düzenlemektir. Karanlık, normal şartlarda vücudun daha fazla melatonin üretmesine neden olur ve bu da vücudun uykuya hazırlanması için işaret verir.

Aydınlık ve ışık ise melatonin üretimini azaltır ve vücuda uyanık olmaya hazırlanma sinyalini verir. Uyku sorunu olan bireylerde yaygın olarak düşük melatonin seviyelerine görülebilir. 

Uyku düzenlemesi için takviye alınarak kullanılan melatonin hormonunun etkili olduğuna dair kesin kanıtlar henüz elde edilmemiştir.

Yapılan araştırmalar sonucunda düzenli kullanımla birlikte uyku başlangıcının yaklaşık altı dakika daha erken olduğu görülmekle beraber, toplam uyku süresinde bir değişiklik olmadığı kayda geçilmiştir. Buna ek olarak melatonin kullanımının bırakılması ile birlikte, bir sene içinde uyku başlangıcındaki kısalmanın ortadan kalktığı görülmektedir.

Melatonin'in Yan Etkileri Nelerdir?

Melatonin takviye olarak alındığında, kısa süreli olarak, düşük dozlarda kullanılırsa yan etkilerinin asgari düzeyde olduğu görülmüştür. Bu yan etkiler arasında: 

Ağız kuruluğu

Ağız ülseri

Anksiyete

Anormal karaciğer fonksiyon testleri

Asteni (halsizlik)

Baş ağrısı

Baş dönmesi

Mide bulantısı

Dermatit (cilt iltihabı)

Döküntü

Duygulardan kaçınma hissi

Enerji eksikliği

Gece terlemeleri

Göğüs ağrısı

Hazımsızlık veya mide ekşimesi

Hiperbilirubinemi yani kanda kırmızı kan hücrelerinin bozulmasından dolayı ortaya çıkan yüksek bilirubin seviyeleri ile ciltte ve gözlerde sararma

Hipertansiyon yani yüksek tansiyon

Huzursuzluk

İdrarda protein yani proteinüri

İdrarda şeker yani glikozüri

İshal

Karın ağrısı

Kaşıntı

Kilo artışı

Kollar ve bacaklarda ağrı

Kuru cilt

Menopoz belirtileri

Migren

Psikomotorhiperaktivite yani artan aktivite ile ortaya çıkan huzursuzluk, huzursuzluk

Ruh hali değişimleri

Saldırganlık

Sinirlilik

Uyku hali

Anormal rüyalar

Uykusuzluk

Uyuşukluk

Yorgunluk sayılır.

Hamilelik veya emzirme döneminde olanların ya da karaciğer problemi olan bireylerin  melatonin takviyesi kullanılması önerilmez.Melatonin hormonunun etkili olabildiği gözlenen durumlar aşağıda sıralanmıştır. Ancak hekim tavsiyesi olmadan herhangi bir takviye kullanılmamalıdır.

Bazı tansiyon ilaçlarının neden olduğu uyku bozukluğu yani beta bloker kaynaklı uykusuzluk: Atenolol ve propranolol gibi beta bloker sınıfı ilaçların melatonin seviyelerini düşürdüğü gözlemlenmektedir. Bu durum uyku sorunlarına neden olabilir. Araştırmalar, melatonin takviyesi almanın beta-bloker ilaç kullanan hastalarda uyuma problemlerini azaltabileceğini göstermektedir.

Ağrılı bir uterin bozukluk olanendometriozis

Yüksek Tansiyon: Kontrollü salınan melatonin türü kullanımının bazı vakalarda yüksek tansiyonu belirli oranda kontrol altına aldığı gözlemlenmektedir.

Uykusuzluk hastalığı: Kısa süreli melatonin kullanımının, uykusuzluk sorunu çeken bireylerde uykuya dalmak için gereken süreyi 6-12 dakika kadar kısalttığı gözlemlenmiştir. Ancak bireylerde toplam uyuma süresi üzerinde yapılan araştırmalar çelişkili sonuçlar vermektedir. Melatonin hormonunun bu konuda ileri yaştaki bireyler üzerinde gençlerden daha fazla etkili olduğu gözlemlenmiştir.

Jet lag: Yapılan araştırmalar sonucunda melatoninin uyanıklık, hareket koordinasyonu, gündüz uykusu ve yorgunluk gibi jet lag semptomlarını hafiflettiği ya da ortadan kaldırdığı görülmektedir.

Ameliyattan önce kaygı: Dil altı formunda kullanılan melatoninin, ameliyattan önce anksiyetenin azaltılmasında, geleneksel olarak kullanılan midazolam kadar etkili olduğu gözlemlenmiştir. Buna ek olarak bazı bireylerde daha az yan etki de gözlemlenmiştir. 

Kist veya sıvı içermeyen tümörler (katı tümörler): Kemoterapi veya diğer kanser tedavileri ile birlikte doktor kontrolünde melatonin almanın tümör boyutunu azaltabildiği ve tümörlü kişilerde hayatta kalma oranlarını artırabildiği gözlemlenmiştir.

Güneş yanığı: Güneşe çıkmadan önce cilde melatonin jeli uygulamanın güneş ışığına çok duyarlı insanlar arasında bazı vakalarda güneş yanığını önleyebildiği gözlemlenmektedir. Ancak melatonin kreminin daha az hassas cilde sahip kişilerde güneş yanığını önleyemediği kaydedilmektedir.

Çene eklemini ve kasını etkileyen bir grup ağrılı durum, yani temporomandibular bozukluklar: Araştırmalar, 4 hafta boyunca yatmadan önce melatonin almanın, ağrıyı %44 oranında azalttığını ve çene ağrısı olan bireylerde ağrıya toleransı %39 oranında artırdığını göstermektedir.

Kandaki düşük trombosit seviyeleri (trombositopeni): Ağız yoluyla alınan melatonin ile düşük kan trombosit sayısının artırılabildiği gözlemlenmiştir.

Melatonin hormonu kullanımının yukarıda belirtilenler haricinde, atletik performans, çok hasta olan kişilerde istemsiz kilo kaybı, Alzheimer hastalığı gibi düşünmeye müdahale eden hastalıklar, ağız kuruluğu, kısırlık ve döngülü veya gece vardiyalarına bağlı uyku bozukluğu yani vardiyalı çalışma bozukluğu durumlarında ölçülebilir bir etkisinin olmadığı gözlemlenmiştir.

Benzodiazepinler adı verilen ilaçların bağımlılığından kurtulma ya da depresyon vakalarında bireye yardımcı olma konularında tamamen etkisiz olduğu görülen melatonin hormonunun, aşağıdaki  durumlarında etkisi henüz saptanmamıştır.

Yaşlı yetişkin bireylerde görme kaybına yol açan bir göz hastalığı olan yaşa bağlı maküler dejenerasyon veya AMD,

Egzama veya atopik dermatit

Dikkat eksikliği veya hiperaktivite bozukluğu

Otizm

İyi huylu prostat hiperplazisi kaynaklı büyümüş prostat,

Bipolar bozukluk

Kanserli bireylerde yorgunluk

Katarakt

Kronik yorgunluk sendromu

Nefes almayı zorlaştıran bir akciğer hastalığı olan kronik obstrüktif akciğer hastalığı veya KOAH,

Küme baş ağrılarıveya baş zonklaması, bellek ve düşünme becerileri,

Helicobacter pylori veya H. pylori enfeksiyonu olan kişilerde hazımsızlık,

Epilepsi

Fibromiyalji

Mide ekşimesi

İrritabl bağırsak sendromu (IBS)

Menopoz belirtileri

Metabolik sendrom

Migren

Multipl skleroz (MS)

Kalp krizi

Bebeklerde oksijen eksikliğinden kaynaklanan beyin hasarı

Karaciğer yağlanması ve iltihabı (NASH)

Ağız içinde yaralar ve şişlik

Düşük kemik kütlesi yani osteopeni

Polikistik over sendromuyani kistleri olan genişlemiş yumurtalıklara neden olan hormonal bir bozukluk

Postural taşikardi sendromu

Prostat kanseri

Radyasyon dermatiti

Huzursuz bacak sendromu

Sarkoidoz yani vücut organlarında, genellikle akciğerlerde veya lenf düğümlerinde şişmeye (iltihap) neden olan bir hastalık

Şizofreni

Mevsimsel depresyon

Sigarayı bırakmak

Sepsis yani kan enfeksiyonu

Stres

geç diskinezi yani genellikle antipsikotik ilaçların neden olduğu bir hareket bozukluğu

Tintinitis yani kulaklarda çınlama

Ülseratif kolit ya da mesane kontrolünün kaybı yani idrar kaçırma.

Melatonin Nasıl Kullanılır ve Yan Etkileri Nelerdir?

Melatonin kullanmadan önce mutlaka bir sağlık uzmanına ve uzman hekime başvurulması gereklidir. Melatonin hormonu çeşitli ilaçlar ve kafein gibi maddeler ile etkileşime girerek çeşitli olumsuz etkiler yaratabilir veya vücutta olması gerektiği miktardan fazla bulunduğunda çeşitli sağlık sorunlarının daha da ağırlaşmasına neden olabilir. Melatonin, depresyon belirtilerini daha da kötüleştirebilir ve diyabetli kişilerde kan şekerini artırabilir. Diyabeti olan bireyler melatonin kullanırken kan şekerini dikkatlice takip etmelidir. Melatonin, tansiyonu kontrol etmek için belirli ilaçlar alan kişilerde yüksek tansiyona neden olabilir.Melatonin hormonu bağışıklık fonksiyonunu artırabilir ve transplant alan kişiler tarafından kullanılan immünosüpresif tedaviye müdahale edebilir. Melatonin, kanama bozukluğu olan kişilerde kanamayı daha da kötüleştirebilir.

Melatonin ağız yoluyla hap formunda, dil altı hap formunda, cilt üzerine jel olarak, ya da bir sağlık uzmanının doğrudan gözetimi altında vücuda enjekte edilerek kullanılabilir. Melatonin aldıktan sonra dört ile beş saat boyunca makine veya araç kullanılmaması gereklidir. 

Hamilelikte Melatonin Kullanımı

Melatonin, kadınlar tarafından ağızdan alındığında veya sık sık ya da yüksek dozlarda enjekte edildiğinde doğum kontrolüne benzer etkileri olabilir. Bu hamile kalmayı zorlaştırabilir.

Hamile kalmaya çalışırken melatoninin daha düşük dozlarda güvenli olup olmadığını bilmek için yeterli güvenilir araştırma tamamlanmamıştır. Hamilelik sırasında melatonin kullanımının ne kadar güvenliği olduğu hakkında yeterli bilgi yoktur.

Bu nedenle bu konuda daha kesin araştırmalar sonuçlanana kadar, hamile iken veya hamile kalmaya çalışırken melatonin kullanılmaması tavsiye edilir. Aynı şekilde emzirme döneminde melatonin kullanımının güvenliği hakkında da yeterli bilgi yoktur, bu sebeple kullanmaktan kaçınmak en iyi çözümdür.

Çocuklarda Melatonin Kullanımı

Melatoninin, ergenlik döneminde gelişime müdahale edebileceği konusunda bazı endişeler vardır. Bu endişeler halen kesin olarak teyit edilmemiş olsa da, melatonin tıbbi ihtiyacı olan çocuklar haricinde kullanılmamalıdır. Melatoninin çocuklarda ağızdan alındığında güvenli olup olmadığını bilmek için henüz yeterli kanıt yoktur.

Kaynak: BURSADA BUGÜN

Diğer Sağlık ve Beslenme Haberleri için tıklayın