Bursa'yı etkisi altına aldı! Isı kubbesi...

Bursa ve Türkiye dahil dünyanın bir çok ülkeleri Haziran ayında rekor sıcaklıklar yaşarken, İngiltere'de 2025 Haziranı tarihin en sıcağı, Birleşik Krallık genelinde ise 1884'ten bu yana ikinci en sıcak ay oldu. Fransa'da 84 bölge için turuncu, ardından pek çok bölge için de kırmızı alarm verildi. Aşırı sıcaklar Avrupa'nın ardından Türkiye'nin de kapısını çaldı. Termometreler rekor dereceleri gösterirken uzmanlar, bu sıcak havanın önceki yıllardan farklı olduğunu vurguluyor. İşte Türkiye'yi etkisi altına alan bunaltıcı sıcaklarla ilgili bilmeniz gerekenler: 

BU SICAKLAR NEDEN FARKLI?

Aşırı sıcakların başlıca nedeni, yüksek basınç altında ısının hapsolduğu "ikiz ısı kubbesi" olayı. Bilim insanları, bu tür sıcak hava dalgalarının süresi ve şiddetinin 1950'lerden bu yana yaklaşık üç kat arttığını söylüyor. 

Gazete oksijen'nin haberine göre, Meteoroloji Yüksek Mühendisi Kutay Mıhlıardıç, ısı kubbesinin süreklilik gösteren bir ısı stresi olduğunu vurguluyor. Buna göre, Basra kaynaklı sıcak dalgasına batıda Afrika sıcaklarının eklenmesiyle sıcaklıkların 3-5°C artacak, bu artış nedeniyle Doğu Karadeniz hariç tüm Türkiye'de kuraklık yaşanacak ve rüzgârın zayıflaması nedeniyle havayı durgunlaştıracak.

PEKİ ISI KUBBESİ NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ?

Reading Üniversitesi'nden iklim bilimleri uzmanı Richard Allan "İnsan faaliyetlerinin ortaya çıkardığı sera gazı seviyelerinin artması yüzünden Dünya'nın aşırı ısıyı uzaya aktarması zorlaşıyor. Daha sıcak ve susuz hale gelen atmosfer de toprağı daha fazla kurutuyor. Neticede sıcak hava dalgaları şiddetleniyor ve ılımlı hava olayları bile aşırı seviyelere çıkıyor" yorumunda bulunuyor.

Pennsylvania Üniversitesi Yeryüzü ve Çevre Bilimleri Bölümü'nden Profesör Michael Mann, "Biz gezegeni ısıtmaya devam ettikçe hem Avrupa hem de Kuzey Amerika'daki ikili ısı kubbelerinin yaygın hale gelmesi muhtemel" diyor.

Mann ve meslektaşlarının imzasıyla Proceedings of the National Academy of Sciences adlı dergide yayınlanan araştırmaya göre, dünyanın etrafında hızla hareket eden jet akımı adlı hava kuşağının içindeki dalgalar büyüdükçe atmosferik olaylar artıyor. Neticede sıcak hava dalgaları, yangınlar ve seller giderek yaygınlaşıyor. 

SICAK HAVA DALGASI İLE ISI KUBBESİ ARASINDAKİ FARK NE?

Kamuoyunda sıkça karıştırılsa da "ısı kubbesi" ve "sıcak hava dalgası" farklı meteorolojik olguları ifade ediyor.

Sıcak hava dalgası, genellikle üç gün ya da daha uzun süren, mevsim normallerinin oldukça üzerindeki sıcaklıkların görüldüğü dönemleri tanımlar. Bu olaylar daha çok yerel veya bölgesel ölçekte etkili olur ve belirli bir sürenin sonunda sona erer.

"Isı kubbesi" (heat dome) terimi ise, geniş bir coğrafi bölge üzerinde uzun süreli olarak etkili olan yüksek basınç sırtını ifade eder. Bu meteorolojik yapı, günlerce hatta haftalarca sürebilen yüksek sıcaklıkların yaşanmasına neden olur. 2021 yılında Kuzeybatı Pasifik bölgesini 27 gün boyunca etkisi altına alan ve yüzlerce kişinin ölümüne yol açan sıcak hava dalgası, bu tür ısı kubbelerinin en bilinen örneklerinden biri olarak kabul edilir.

UC Merced iklim bilimi profesörlerinden John Abatzoglou, LA Times'a verdiği söyleşide ısı kubbelerinin yalnızca büyük ve kalıcı sistemler olmadığını, aynı zamanda genellikle kara üzerinde ve sıcak mevsimlerde oluştuğunu vurgulayarak "Isı kubbesi olmadan da sıcak hava dalgaları yaşayabiliriz" diyor. 

2021'de yılında yayımlanan bir araştırma, iklim değişikliğinin bu tür durgun yüksek basınç sistemlerini ve beraberinde getirdikleri aşırı sıcaklık ile kuraklığı destekleyen jet akımı davranışlarını teşvik ettiğini ortaya koydu. Jet akımı, hava sistemlerini batıdan doğuya taşıyan atmosferik bir hava akıntısı olarak biliniyor. Çalışmanın yazarlarından biri olan ve iklim bilimci Michael Mann, jet akımındaki bu değişimlerin, ısı kubbelerinin oluşumunda kilit rol oynadığını söylüyor.

Mann, ısı kubbelerinin yalnızca yüzeyde sıcaklık artışıyla sınırlı kalmadığını; bunun yerine, yukarı seviyelere kadar uzanan sıcak hava tabakası ve alçalan kuru havayla ilişkili yüksek basınçla karakterize olduğunu vurgulayarak, bu tür hava kütlelerinin genellikle çöl iklimiyle benzer özellikler taşıdığını belirtiyor.

Isı kubbeleri, her yıl daha mı çok ısınıyor?

Evet, bu artık kesin olarak biliniyor. Dünya, sanayi öncesi döneme kıyasla yaklaşık 1,5°C daha sıcak ve bu da günümüzde oluşan ısı kubbelerinin yüzey sıcaklıklarının geçmişe göre çok daha yüksek olmasına neden oluyor.

Örneğin, 2021'de Kanada'da yaşanan ve tarihe geçen ısı kubbesine ilişkin bir araştırma, bu denli aşırı sıcaklıkların "insan kaynaklı iklim değişikliği olmadan neredeyse imkânsız" olduğunu ortaya koydu.

Ayrıca bazı bilimsel bulgular, ısı kubbelerinin şiddetinin, genel küresel ısınma trendini bile aştığını gösteriyor. Bu da iklim değişikliğinin yalnızca sıcaklıkları artırmakla kalmayıp, bu tür sistemlerin etkisini de büyüttüğünü ortaya koyuyor. 2023'te European Geoscience Union tarafından yayımlanan bir çalışmada şu ifadelere yer veriliyor:

"Isı kubbesi benzeri atmosferik dolaşımlarla bağlantılı aşırı sıcaklıkların şiddeti, hem tarihsel değişimlerde hem de geleceğe dair projeksiyonlarda küresel ısınma hızından daha hızlı artmaktadır."

 ISI VE NEM VUCUT SAĞLIĞINI NASIL ETKİLER?

Isı kubbesi sırasında ortaya çıkan sıcak ve nemli hava, yalnızca rahatsız edici olmakla kalmaz, aynı zamanda ciddi sağlık riskleri de taşır.

Tulane Üniversitesi'nde aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerindeki etkilerini araştıran Mostafijur Rahman, "Sıcaklık ve nem birleştiğinde ciddi sağlık tehditleri ortaya çıkar" diyor.

Bu koşullar, vücudun en temel soğuma mekanizması olan terlemeyi engeller. Normalde vücut, terin buharlaşması yoluyla ısısını düşürür. Ancak havadaki nem oranı çok yüksek olduğunda ter buharlaşamaz; bu da vücut sıcaklığının tehlikeli şekilde yükselmesine neden olur.

Rahman, "Bu durum, su kaybı (dehidrasyon), ısı bitkinliği ve potansiyel olarak ölümcül olabilen güneş/ısı çarpması gibi sağlık sorunlarına yol açabilir" diyor. Özellikle yaşlılar, çocuklar, kronik hastalığı olan bireyler ve açık havada çalışan kişiler için bu riskin çok daha yüksek olduğu belirtiliyor.

NASIL KORUNABİLİRİZ?

Sıcak hava kubbesi etkili olduğu günlerde şu önlemler hayati önem taşıyor:

- 11.00-16.00 saatleri arasında dışarı çıkmayın.
- Bol su tüketin ve susamayı beklemeden sıvı alın.
- Koyu renkli ve sentetik giysilerden kaçının.
- Direkt güneş ışığından korunmak için şapka ve güneş gözlüğü kullanın.
- Kronik hastalığı olanlar ilaç düzenlerini aksatmamalı ve serin ortamlarda bulunmalı.

Yaratıcı serinleme yöntemleri arasında şu teknikler bulunuyor:

- Vantilatör karşısında otururken cildinizi soğuk ve nemli bir bezle silmek,
- Soğuk duş almak veya
- Ayak bileklerinizi ya da dirseklerinize kadar kollarınızı soğuk suya batırmak.

Isı konusunda uzman olan Ward, "Dışarıdaki sıcaklık belli bir eşiği geçtiğinde, güvende kalmanın tek yolu klima kullanmaktır" diyor. Eğer klimalı bir ortamda değilseniz, kişisel bir sıcak hava eylem planı hazırlamak önemli:

Yakınlardaki alışveriş merkezleri, kütüphaneler veya serin evler gibi serin alanları  değerlendirin.

Ward son olarak şu uyarıyı yapıyor:

"En önemlisi, vücudunuzu dinleyin. Güneş çarpması belirtileri yaşıyorsanız hemen yardım isteyin ve risk altındaki aile bireylerini, arkadaşları ve komşuları düzenli olarak kontrol edin."

Kaynak: BURSADA BUGÜN

Diğer Bursa Haberleri - Bölge Haberleri için tıklayın