Bir tür koruma mekanizması... Donma tepkisi nedir?

MERVE DENİZ EKİCİ / BURSADA BUGÜN

Travmalar karşısında insanlar pek çok farklı tepkiler verebilir. Kimi insan ağlarken, kimi insan sessiz ve tepkisiz bir şekilde olayları karşılar. Tepkisiz ve sessiz kalan insanlar, çoğu zaman toplum tarafından yanlış anlaşılarak pek çok yoruma maruz kalır. Travma sonrası devreye giren donma tepkisi nedir? Nev Sağlık Grubu Klinik Psikoloğu Helin Ezgi Deniz, donma tepkisi hakkında Bursada Bugün'e bilgilendirmelerde bulundu.

DONMA TEPKİSİ NEDİR?

Deniz, donma tepkisini, "Travmalar karşısında insanların verdiği tepkiler çok farklı olabilir. Kimileri ağlar, kimileri öfkelenir, kimileri ise tamamen sessiz kalır, hatta bazen beklenmedik bir şekilde gülümseyerek ya da kayıtsız gibi görünerek tepki verir. "Donma tepkisi" (freeze response), tam da bu noktada devreye giren, insan beyninin tehlike ve şok karşısında devreye soktuğu otomatik bir savunma mekanizmasıdır. Donma tepkisi, beynin hayatta kalma moduna geçtiği anlardan biri olarak düşünülebilir. Bir tehdit algılandığında, genellikle savaş ya da kaç tepkisini bekleriz. Ancak bazen beyin, savaşmanın veya kaçmanın mümkün olmadığını düşündüğünde donma ya da teslim olma tepkisini devreye sokar. Yani birey adeta "kilitlenir" ve fiziksel ya da duygusal olarak bir tepki veremez. Bu bir seçim değil, bilinç dışı bir sinir sistemi tepkisidir" açıklamalarıyla anlattı.

"BAZI İNSANLAR BÜYÜK KAYIPLARDAN SONRA HİÇ ÜZÜLMEMİŞ GİBİ GÖRÜNEBİLİR"

Donma tepkisinin insanlar üzerinde nasıl etkisi olduğundan bahseden Deniz, "Bazı insanlar büyük bir kayıptan sonra duygusuz, sanki hiç üzülmemiş gibi görünebilirler. Hatta kayıplarını anlatırken gülümseyebilir ya da olağan dışı bir sakinlik içinde olabilirler. Çevrelerindeki insanlar için bu durum "Neden üzülmüyor?", "Bu kadar büyük bir kayıp yaşadı ama ağlamıyor", "Duygusuz mu?" gibi yanlış anlamalara yol açabilir. Ancak burada kişinin aslında travmayı tam anlamıyla işleyemediğini ve sinir sisteminin bir tür koruma mekanizmasıyla "duyguları dondurduğunu" anlamak gerekir. Bilinçli bir tercih değildir, beynin bir çeşit kendini koruma yöntemidir" şeklinde açıkladı.

"BU DURUMLA DUYGUSAL VE FİZİKSEL TEPKİSİZLİK YAYGINDIR"

Bir insanın donma tepkisinde olup olmadığını anlamanın yollarından bahseden Deniz, "Öncelikle, duygusal ya da fiziksel tepkisizlik bu durumda yaygındır. Kişi donup kalabilir, gözleri boş bakabilir, çevresiyle bağlantısını koparmış gibi görünebilir. Olayı anlatırken duygusal kopukluk hissedilebilir, tonlamaları düzleşmiş olabilir. Bazen hafıza bulanıklaşır ve kişi olayın detaylarını hatırlamakta zorlanabilir. Ayrıca, olayın üzerinden günler geçmesine rağmen hâlâ duygusal tepki vermekte zorlanıyorsa, bu da sinir sisteminin hala "şok" modunda olduğunun bir işareti olabilir" ifadelerini kullandı.

"'HİÇ ÜZÜLMEDİN Mİ?' GİBİ SORULAR KİŞİYİ İÇİNE DAHA ÇOK KAPANMAYA İTEBİLİR"

Donma tepkisi yaşayan kişilere yaklaşımların hassas olması gerektiğini vurgulayan Deniz, "Bu süreçte insanlara nasıl yaklaşmak gerektiği de çok önemli. "Neden tepki vermiyorsun?", "Hiç üzülmedin mi?" gibi sorular, kişiyi daha da içine kapanmaya itebilir. Unutulmaması gereken şey, her bireyin travmaya verdiği tepkinin farklı olduğudur ve duygular hemen işlenmek zorunda değildir. Yargılamadan, zorlamadan ve anlayışla yaklaşmak en doğru yaklaşımdır. Onları konuşmaya zorlamak yerine, "Buradayım, seni dinlemeye hazırım.", "Şu an neye ihtiyacın varsa yanındayım." gibi destekleyici cümleler daha iyi hissetmelerine yardımcı olabilir. Eğer kişi uzun süre bu durumda kalırsa ve günlük yaşamını sürdürmekte zorlanıyorsa, bir uzmandan destek almak travmanın etkilerini sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için önemli olabilir"dedi.

"BÜYÜK KAYIP VE TRAVMALAR KARŞISINDA HER İNSANIN TEPKİSİ FARKLIDIR"

Deniz, son olarak, "Donma tepkisi, insanın bilinçsizce kendini koruma yöntemlerinden biridir. Büyük kayıplar ve travmalar karşısında her insan farklı tepkiler verir. Bu yüzden birinin sessiz kalması, gülmesi ya da kayıtsız görünmesi onun acı çekmediği anlamına gelmez. Toplum olarak bu tür tepkileri daha iyi anlamak ve insanları yargılamak yerine desteklemek, travmaların daha sağlıklı bir şekilde işlenmesine katkı sağlayacaktır. Önemli olan, böyle durumlarda insanların yanlarında olduğumuzu hissettirmek, sorgulamadan, yargılamadan destek sunmak ve kendi hızlarında iyileşmelerine izin vermektir" tavsiyelerinde bulundu.

Diğer Sağlık ve Beslenme Haberleri için tıklayın